TééSGO
Yaa sokr kânga la b yeel tà m leok moog rogem-mik nanambsâ taoore, t’a yà vêenem b vààma pùgê. Fâa sên pa tôe n togs sôas-yèng pùgê yînga, m na n yông yôngame bal n togse.
Sebr sông yaa Wênd-Gomde, la a pa gomd sên yag vàùgê ye ; a tûu a Israyèl buud kibare la Tiugung sàngr kibar n puk a meng tà ninsaalb wûm-a.
Sebr sông gomda Israyèl nanambs yelle la bu-zêmb a taab nanambs me yelle. La bâng-y t’a Israyèl buud kibar pa sàng ne naam la a pa baas ne naam ye. A Israyèl buud kibar sànga ne a Abraham ; la a Abraham ne Israyèl buud pipi naab a Sayil, yùùm 800 n looge tà Israyèl da ka tar naab ye. A Sayil poorê, nanambs tonga taab na maan yùùm 500. La rê poore, Babàlon naab tôoga Israyèl naab la a nebâ, n tall-b n kêng yembdo tà naam kell n mud zâng Israyèl tênga.
1. Naam sên wa n na n pa sàng Israyèl tênga buuda ra paamda zâab wân-wâna ?
Naam sên wa n na n pa sàng Israyèl tênga, zak soab fâa ra geta a zak yelle ; buud kâsem fâa ra geta a buud yelle. Têng fâa pùgê, nin-kêemba ra tigsda taaba n maan sull a yembre, tà b boond tà « bônd tênga ninkêemba ». Bâmb n da sègd taab n welgd tênga neb zuloeese (Ey 3,16 ; 4,29 12,21 ; Man 9,1 ; Ss 22,7; Yao 21,29 ; 22,15; Cf. Bk 8,16 ; 11,5.8.10.11).
Wênnaam sên wa n na n tûus a Moyiiz t’a leb Ezàpt têng n tall a buuda neb tà b yi n kêng têng ninga bâmb sên pùlma, a Moyiiz reng n kênga Israyèl nin-kêemba taoore, n togs-b tà Wênnaam lik-a yênda, n yeel tà woto la woto, n yaool n tû-b n kêng a Faraô, Ezàpt naaba nengê. A Moyiiz sên lùà buuda taoore, a ra reegda Wênnam noyâ n taasd buuda yaa sàda, la a ra ket n naagda Israyèl nin-kêembâ, n welgd buuda zuloeese.
A Moyiiz kûum poore, yaa a Zozuwe n deeg a zîiga ; la yê ra yaa wa tânsoaba ; tà yê n lùà taoore n na n zab n tôog bu-zêmba sên da be têngê wâ t’a Israyèl buud neba tôog n zîndi. A Zozuwe pa yâk ned t’a reeg a zîig wala a Moyiiz sên da yâk yê t’a reeg a zîiga ye. A Israyèl sên yi yembdê n wa pùlem noog têngê, yaa wa lùà-taor-tùùmd ra saame. La neba zâab le ràka a pînd nao-kêndrâ : zak soab fâa ra geta a zak yelle ; buud kâsem fâa ra geta a buud yelle, tà « tênga fâa nin-kêemb » sull ra sègd taab n welgd têng fâa neb zuloeese. La a Israyèl yags wala Filistê la Amonitsâ sâ n da kaoog zabr ne Israyèl buuda neba, n tôog-b la b fâ b laogâ, Israyèl buud piig la yiiba sùka, Wênnaam da tûusda a yam-ned, wa a Ewuud, a Zedeon, Zefte bà a Samsô n kô-a bâmb meng pânga t’a zab n fâag Israyèl nebâ b yembda pùgê. La rê kaoosa yùùm 175. Yaa rê poor la nanambs wakat na n sàng Israyèl tênga a Samwèl wakatê.
2. Naam sàngr Israyèl tênga tûu ne kààs taaba
Wala bù-kaoodbâ, a Samwèl me zâa buudâ t’a tàlg yembdo, la a sên wa n kùùle, « 4A Israyèl nin-kêemsã fãa tigma taaba, n kêng a Samwèl nengê, Rama. 5B yeel-a lame: «Ade, fo kùùlame, la f kamba pa ràkd fo nao ye. Marsã, maan wala buud a taaba sên maande, la f bao dîm n kõ-do t'a soog-do.» » (1 S 8,4-5). Gom-kânga ka yà neba fâa noog Israyèl têng ye. Ba a Samwèl meng sûura sâama wùsgo, la kààs taab n wulmd Israyèl tênga.
Sên da rat-b t-b zînig nanambs Israyèl tênga ra yetame: Têns nins fâa sên gûbg-b tôndâ tara nanambse : Ezàpt têng tara naaba, Babàlon têng tara naaba, Filisti têng tara naaba. Yaa b sên tar nanambsâ, la b sên tar pâng n zabd n tôogd tôndâ. D sâ n pa bao naab n wêneg buud a taabâ, d buuda na n wâ zânga.
Sên da pa rat-b t-b zînig nanambs Israyèl tênga ra leokdame:
Pipi yâmb pa tog n tùlg n wêneg buud a taaba ye tà bala Wênnaam tûusa tônd n bak toore.
A yiibê soaba, yâmb sâ n dat n tûus ninsaal t’a yà yâmb naaba, yaa Wênd naama la yâmb tôdgda tà Wênd bal la a Israyèl naaba.
A tâab soaba : Naam pa tàlè ye ! Buuda neb sâ n tar yêesem sekame ; ges-y « Sùyâ: b ka tar naab ye, la b pa yàgd yaar ye.» (Yelb 30,27)
A naas soaba, sên dat b naaba bâng tà b sâ n paam naaba, soog-m-meng saame (Bk 17,6 ; 18,1 ; 19, 1 ; 21, 25). Naaba na n maan-y la pânga wala Kanaa naab sên maand a buuda neb pânga : «Ad dîma sên na n dà naam yãmb zugã, sên na n maan bûmb ninga. A na n deega yãmb kamba n kàt tà b get a bilim-bilma yelle, a wiidi wã yelle, bãmb n na n zoet a bilim-bilma taoore. 12 A na n yãk-b lame tà b yà neb tusri, neb pis-nu nanamse, tà b ko a pùùgã, n tigs a tigsgã, n kud a zab-teedã la b zap a wiida fan-teedã. 13 A na n deega yãmb kom-pugli tà b zèèd-a kaam sên tar yû-noodo, tà b segend a rààbo la b wêed a buri. 14A na n deega y pùtã, y bugsuntundã, y oliviye sõama wã. A na n dàk-b lame n kõ a tãnsoaben-dãmba. 15 A na n deega yãmb kood-biisi la y bugsuntund biisi, pùààr a ye piig zugu, n kõ na-pagba gûudba la a sõgen-kamba. 16 A na n deega yãmb dakõapa la y roog kamba, la y niis la y bõeens sên ya-b sõama n yààda, n tùm a tùùma. 17 A na n deega y rûmsã, rûng a ye piig zugu. Yãmb mens na n yà-la a yemse. 18 Baraar la y na n yãb ne Naaba-Wênde, y dîma manesma poorê, dîm ning, y meng sên tûusi, la Soaala-Wênd kõn kelg-y ye.» (1 S 8,10-18)
Ned kam fâa togsa a sên da tagsd naam poorê, la sên da rat-b naabâ n tôoge, tà Wênnaam yeel a Samwèl t-a maan wala nebâ sên date. La kààs taaba wilga vêenega tà naab beeme tà naab beê: Naab ninga maanda sên noom Wênde t’a buud neb laad moagna; tà naab ninga maand sên sâamd Wênd sûuri t’a buud neb kûmd sûuri. Sàd me Israyèl buud kibar pùgê b na nwelga na-sôame wâ toore la b welg na-wêesa toore.
3. Na-sông la ânda soaba?
a. Na-sông yaa Wênd sên tûus-a soaba
Ba sâ yaa Israyèl nin-kêmbâ n kolg a Samwèl n kos naaba, ka bâmb n tûus naabâ b toor ye! Le pa a Samwèl meng n bao a yam ned n maan naab ye! Yaa Wênnaam meng n tûus a Sayil n kô-ba. B tûusa la a Bênzame buuda neb sùka; la a Bênzame yaa a Zakoob kamb piig la yiiba yao-zùùga. A Sayil sên wa n pa reeg Wênd noor tà b na n basa n bao naab a to, yaa a Daviid a Zeese kamba sùk yao- zùùga la b tûus-yâ. Wênd manesem kânga wiligdame tà Wênd gesg ne ninsaal gesg ka a ye-ye. Wênnaam sên get n yààd pa kâsengo, pa zug woglem bà yâoog pâng yààd m to ye! B geta ninsaal sûuri la bâmb n mi sên wat beoogo. Ninsaalb sâ n tûus b naab n pa sok Wênde, bâmb n bôn b menga tà naaba mansem na n waa ne b wâabo. Ad Bângd a Oze sên yete: “4 B yuga b dîm dãmba la b pa sok-m n ges sã n taa m yam bà sã n pa ta ye. B kõta kug-zîidb naam tà m ka mi tiir ye. B ràka b wanzurf la b sãnem n dõog wên-naandse n yès ne bõne sên pid bõne” (Oz 8,4).
b. Na-sông yaa sên maand-a Wênd raabo
Na-sông yaa sên maand-a Wênd raabo, tà yaa Wênd zîig la a reeg n dàt naam. Wênd n tûus a Sayil; la a sên wa n zâgs Wênd raab maanego, Wênd bas-a lame la b bao naab a to. A Daviid yàà na-sông sên ta Wênd yam. La a sên wa n lùà tudgr pùgê n kê ne a sodaag a ye pag t’a ràk pùga, a maana rabaar t b kù sodaaga zabr zîigê sên na nyàlê tà yellâ ra vêneg ye. A yaool n dàka pùg-kôorâ n maan a paga. La Wênnaam tùma b bângd a Natâ t a tà yeel a Davààd t’a maana yel-kègre. A Davààd sên yà sulg-m-meng soaba, a reegame t’a sàd maana sên pa sômbe, la Wênaam maana-a la sugri. A Akaab yàà na-wênga! A maana yell-kèg ka tèka! A kàtame tà b rôd naong soab a Nabot n kù-a zaalem t-a na n paam n deeg a pùùg n paas a pùùg vêenem. (1Dîm-dâmba 21). La Wênnaam tùma b bângd a Eli t-a tà yeel-a: fo sên kàt tà baasa lèg a Nabot zààma, fo me na n kii kûmiuugu tà baas lèg fo me zààma. Na-sông yaa sên maand-a Wênd raabo. Noyâ Wênd sên kô wâ, ka nim-buiida yîng bal ye; yaa nanamsa me yînga. A Davààd kûum wakato ad saglg ninga a sên kô a biig a Salomo sên da tog n deeg a zîiga:
1 A Daviid sên mik t'a kûum kolgame, a sagla a biig a Salomo woto: 2 «M dàka neba fãa sên dàkd sor ninga n yit moogo. Keng f sûuri, yà raoa! 3 Tû Naaba-Wênd, f Soaala, sên wilgi, tû b soya, reeg b noya, b raabo, b sên togse, b sên yals zamaan fãa yînga, b sên gùlse a Moyiiz sebrê, la woto f sên sànge bà sên dat n sàng tùùm ninsa fãa na baas neere. 4 La Wênd na pids b sên kãab maama n yeel-ma: ‹F kamba sã n tall b mens neere, n kên tàrg m taoore, ne b sûur fãa, ne b yalê wã fãa, f kõn kong ned sên na n dà naam Israyèl ye› (1Dîm-dâmba 1,1-4)
c. Na-sông yaa sên pùùsda Wênd n na n paam yam-sôngo buuda zâab yînga
Ad a Salomo kibar sên wilgd tônd bûmb ninga:
« 7 Yùng sên ta, Soaala-Wênd lika a Salomo n yeel-a: «F sên dat tà m kõ-f bûmb ning bà f kose.»8 T'a Salomo leoke: «Yãmb maana neer wùsgo ne m ba a Daviid la y kõ-m-la naam a zaoorê.9 Soaala-Wênde, y pidsa kãabg ning y sên da kãab m ba a Daviid, tà marsã y kõ-m-la naam bu-yaleng zugu, buud neb sõor sên ta tênga bîisri. 10 Dê yînga kõ-y maam yam la bãngre, tà m tõog n zã m meng neere, y buuda taoore. Ãnda n tõe n zã bu-yalengo wa buud kãnga?»11 Dê la Naaba-Wênd leok a Salomo: «Sên ya fo raabã, tà fo pa kos arzèka, n pa kos sãnem, n pa kos ziiri, n pa kos f bèèba wãabo, n pa kos yõ-woko f meng yînga, f sên kos yam la bãngre n tõog n zã m sên kõ-f neb ninsã,12ad yaa yam la bãngr zulunga la m na n kõ-fo. La m na n paasa f arzèka, la f ziiri wala dîm dãmba sên deng-b fooma bà sên na n wa-b fo poorê wã sên ka na n tõog n paam abada.»(1Dîm-dâmba 3,7-12)
d. Na-sông yaa sên zâad-a buuda neb ne sàd la zemsgo
Na-sông yaa sên zâad-a buuda neb ne sàd la zemsgo (Sàngre 18,19; Iz 9,6; 28,17; 32,16) wala Wênd meng sên maande (Yààl 98,8-9; Yààl 11,7; 96,10.13; Yao 32,4; Iz 11,4). Naab sâ n modg tà sàd la zemsg zînd a têngê, a tênga bee laafà.
Yâmb têra a Zezi ne a Pàlat sôasga bà?
33 La a Pilat le kêe doogê, bùùda zîigê, n bool a Zezi n sok-ba: «Yaa foom la Zùif rãmba dîm bà?»34 T'a Zezi kedg n sok-a: «Fo gomda woto f toor bà yaa ned n gom m yelle?»35 T'a Pilat yeele: «M yaa Zùàf bà? Yaa f buuda neb ne maan-kùùdb nanamse n yõk-f n wa kàs-ma, fo maama bõe?»36 La a Zezi leokame: «Mam naama ka dûni kãnga rênd ye, m naama da yaê-la dûni kãnga rênda m neba na n yiisê-la tãpo n sõng-ma tà m da lùà Zùàf rãmb nugê ye, la m naam ka dûni kãnga rênda ye.»37 T'a Pilat na n leoke: «Dê yînga fo yaa dîma?» T'a Zezi yeel: «Fo togsame, mam yaa dîma, mam dogame, la mam waa dûni kãnga pùgê bûmb a ye yîng bala: n na n kõ sàd kaseto. Sên ya-a sàd soaba, yê kelgda m koèèga.»(Zâ 18,33-37)
Naaba sâ n pa reegd sàd la a pa togsd sàda, a sâ n pa zâad neba ne sàd la zemsgo bà a bâng tà zug koom pa gind neng ye. A buuda neb me na n maana boto, tà pondr rôba a ma rôabga.
e. Na-sông yaa sên get-a buuda neba yelle wala pekààm sên getaa wubr piis yelle.
A Israyèl buuda yaab râmb ra yaa wa silmiis sên gilgd n gûud b piisi (Yao 26,5) la b rigd we-rûms tà b ra wa yôk-b n wâb ye (1Sam 17,34-37). B ra maanda b sên da tôe tèka tà bûmb ra paoog b piisa ye.
A Israyèl kamb ra geta Wênnaam sên zâad bâmb to-to wâ wala Pekààm sên zâad-a piisi (Bs 49, 24; 48, 15. Yààl 23, 1-6; 78,52-54 ; 80, 2; 95,7 ; Iz 40,11; 49,10; 56,8; Zâ 10,8)
Wênnaam meng n tûus neb wa a Moyiiz (Yààl 77,21) tà b yà b buuda pekààmba; rê poore b tûusa a Zozuwe (Ss 27,15-20) la a Davààd sên da yaa pekààm menga (Yààl 78,70-72; 2S 7,8). Bâmb poore, na-sông fâa tog n yàà wa pekààm sôngo buuda neb yînga (Dîm-dâmba 22,17; Zeremi 23,1-2; Ez 34,1-10) sên na yàlê tà bûmb ba a ye ra paoog b ye. Buuda neb ka tog n tall zu-loèèga tà na-sông ka mi la a ka bao a tààm ye.
4. Na-sông la taoor soab zùg tog n talla zân-daad a naase
“Sômblem la d pêgda? D bâng tà zùg-sông yita a nengê ; yê n zâmsd tôog-m-menga, gûusgu, zemsgo la sû-keelem; la bôe n be têng zug n manegd ninsaal wala bâmba?”(Yam vêenem 8,11). Yaa Wênd gomd kânga pùgê la zân-daad a naasa yita.
Gûusgu
Naab sên yaa taoor soab la a get neb kùùng yelle, a tog n talla gûusg a goamê la mansmê tà bôn-bil ra wa wa ne yel-bedr zâab sên yaa toog, tà wa lebg m bângê sên yaa pag bi-yaoog ye. Gûusg yaa yam-vêenem la tags-wok bûmbu. Yaa gûusg n sông ninsaal t’a welg a meng yèl la a taab rênda. Yaa gûusg n sôngd ned t a kôt saglg sên be yôodo la a manegd yelle. Naab la taoor soab sâ n pa tôe n kô ned sagl-sông la a sông tà yell sên gîd yidgi, na-kâng lebga wala yamsem sên pa le tar a noosem: lebga tùk n tà bas.
b. Zemsgo
Naab sên yaa taoor soab la a get neb kùùng yelle, a tog n talla zemsgo. A reegda sàda la a togsda sàda. A ka wêgd neda la a ka sakd t a tênga pùgê ned wêg a to ye. Manesem a woto n wat ne têng laafà.
A Salomo yàà zemsg naaba tà Saba na-poak sên kôt kaset a poorê n yetê:
9 Wênnaam y Soaala paam pêgre, bãmb sên tùlg n zaoolg-y Israyèl naama zaoor zugu. Yaa b sên nong a Israyèl ne nonglem sên ka viigdã la b kõ yãmb naam, tà bûmb na n kell n pa a soaal nugê, tà sên tara bùùm na n kell n pa ne a bùùm.» (1 Dîm-dâmba 10,9)
Tà yelbûn sebr ka zoet nif n yetê:
12 Sên ka tog wa fãa-fãa ne dîma yaa wêng maanego.
Naam goeele zaoolgda neer sõmblem zugu. (Yelbûna 16,12)
c. Sû-keelem
Naab sên yaa taoor soab la a get neb kùùng yelle, a tog n talla sû-keelem. Naab sâ n yaa rabèèma a buud neb roog kêe koom. Sâ n ya sû-keelem poore, Naab fâa la taor soab fâa tog n dàka togs-n-ta-sông naab a Davààd nengê:
32 A Daviid tà yeela a Sol: «Bà ned ba a ye da bas raood, Filisti rao-kãngã yîng ye! Ad-y mam na n zaba ne-a.»33 A Sol yeela a Daviid: «Fo pa tõe kêng n tà zab ne Filisti rao kãnga ye, fo yaa yãaga, la Filisti raoã yaa zab-zabda al a yãadmê.»34 A Daviid leoka a Sol: «Mam da gûuda m ba rûmsi, m naaba, gàgemde bà rûng sên ya toaaga n yààd gàgemde, sã n da wa n na n yõk rûnga,35 m da wudgdame, n pùg-a; m da pãbd-a lame; m da gùsgda rûngã, a noorê. A sã n da baood zabre ne mam menga, m da gãta a g?dã n tar a pãbre t'a wa ki.36 Yaa woto la mam kù bõnyêega la gàgem-padre. La ade, na n yàà boto me ne Filisti rao-kãnga, ne nin-dêgdã, t'a baoo Vààm Naaba-Wênd tãb-biisa noore.».
Bûmb pa maand nang biig a ma poor zug ye. Na-sông me pa reemd a neba poorê ye.
d. Tôog-m-menga
Naab sên yaa taoor soab la a get neb kùùng yelle, a tog n talla tôog-m-menga. Tônd yetame tà moaag yaa ned sên tôe a noor la a taoore. Na-sông la taoor soab tog n yôka a meng ne minem-wêesâ: rà-yalengo, râ-yûuri, raglem, la arzèk sên baod zond-yaare. Na-sông la taor soab buud fâa sâ n pa tôog a menga zî-kâensâ, a na n paama paoogre; a sâ n pa tôe a meng zî-kâensâ a pa so a menga la a pa tôe n kô a buuda neb soog-m-meng ye. Ad Bângd a Izayi sên gomd minem wêesa râmb yell to-to: “Sên deeg-b râ-yûur naam, n yûud râ-toosâ n kalem taaba, tà bûmb ka maand-bâ, yell be la y zugu. Yel-maand sâ n yiis ligd n kô yâmba, yê soab n so bùùm, tà nin-sông na n paam taale. Ade wala yamda sên dàt bugum to-to, wala bug-vàlêng ne vâado, woto me, b yêgna na n lebga tompèglem tà b wila go tom-pèèlga, la yaa b sên ka reeg dûni fâa Wênda noor yînga, yaa b sên sâbs Israyèl Soaala gomde” (Iz 5,22-24)
Baasgo
M da yeela sàngrê wâ tà m na n yông-yôgame bal n leok Sebr sông sên gomd naam poorê la m zoe gomame tà looge. Woto wâ m na n teka m gomda ka.
Ekol ka be n zâmsd neb naam sên zâad toto la a sên dàt to-to ye. Sebr-sông la Tiugung sông zâmsg yaool n tôe n yàà ekolle sên sôngd nanamsâ tà b yàt na-sômyâ Wênd nifê la ninsaalb nifê.
Wênd maag Sebr-sông kaoreng la Tiugung sông saglgo, Rom têng naab a Kôstâtê yàà na-sôngo la nin-sôngo!
Wênd maag Sebr-sông kaoreng la Tiugung sông saglgo, Fârens têng naab a Lùà yàà na-sôngo la nin-sôngo!
Wênd maag Sebr-sông kaoreng la Tiugung sông saglgo, Ôngri têng naab a Etàyèn yàà na-sôngo la nin-sôngo!
Wênd na kàt tà kûun ninga b sên paama wa yà Burkina Faso Kug-zîidba me rênda!
Wênd na kàt tà namsg la wàdg ninga y sên yât buuda zâab pùgê tek n lebg sû-noog la ziir yâmb yînga!
Wênd na kàt tà y yà na-sômyâ, nin-buiida yell manegr yînga la Wênd ziir pukr yînga!
Y barka!
Labe Zâ Emanuwèll Konvolbo